Shkencëtarët zbulojnë yjet më të shpejtë të parë ndonjëherë në Rrugën e Qumështit

Astronomët kanë zbuluar yllin më të shpejtë të arratisur që është parë ndonjëherë në galaktikën Rruga e Qumështit – lëvozhga e një ylli të lëshuar me shpejtësi të madhe nga një shpërthim gjigant kozmik.

Xhuxhi i bardhë, i quajtur J0927, u pa duke u hedhur nëpër hapësirë me një shpejtësi mahnitëse 5.112 milionë milje në orë (8.226.967 kilometra në orë).

I quajtur një yll me hipershpejtësi sepse shpejtësia e tij një ditë do t’i mundësojë atij t’i shpëtojë plotësisht tërheqjes gravitacionale të Rrugës së Qumështit, J0927 u vu re së bashku me tre yje të tjerë që lëvizin shpejt, të cilët të gjithë mendohet se janë rezultat i një supernove të tipit Ia – një nga shpërthimet më të dhunshme në univers. Studiuesit publikuan gjetjet e tyre më 6 qershor në serverin e paraprintimit arXiv, dhe gjetjet nuk janë rishikuar ende nga kolegët.

Supernovat e tipit Ia ndodhin kur dy yje, njëri prej tyre është lëvozhga e shembur e një ylli të quajtur xhuxh i bardhë, bien në orbitë rreth njëri-tjetrit. Kjo bën që xhuxhi i bardhë të heqë hidrogjenin nga ylli rreth të cilit po rrotullohet, duke krijuar një reagim të arratisur që përfundon në një shpërthim gjigant termonuklear.

Por një shpërthim i thjeshtë ylli nuk mjafton për të nisur yjet me këtë shpejtësi. Astronomët dyshojnë se yjet me hipershpejtësi dërgohen duke fluturuar nga një supernova e tipit Ia e quajtur një supernova e dyfishtë e degjeneruar e dyfishtë e drejtuar dinamikisht (D6).

Në supernovat D6, dy yje xhuxhë të bardhë rrotullohen në spirale me njëri-tjetrin, duke hequr njëri-tjetrin nga shtresat e mbetura të heliumit nga sipërfaqja e tij. Ky proces prodhon aq shumë energji në sipërfaqen e xhuxhit të bardhë që rrëmben heliumin, saqë nis edhe një herë shkrirjen bërthamore në lëvozhgë, duke dërguar një valë tronditëse thellë në thelbin e tij që e bën atë të shpërthejë.

“Nëse një pjesë e konsiderueshme e supernovës së tipit Ia prodhon një yll D6, galaktika ka të ngjarë të ketë nisur më shumë se 10 milionë prej tyre në hapësirën ndërgalaktike,” shkruajnë studiuesit në studim. “Një konkluzion interesant është se duhet të ketë një numër të madh yjesh të zbehtë, afër D6, të nisur nga galaktikat në të gjithë vëllimin lokal që kalon nëpër lagjen diellore.”

Pavarësisht nga bollëku i dukshëm i këtyre supernovave të fuqishme, provat për to dhe xhuxhët e bardhë që ata gjuajnë si plumba mbeten të vështira për t’u gjetur. Për të kërkuar për disa kandidatë, studiuesit iu drejtuan katalogut të yjeve Gaia, një projekt në vazhdim me qëllimin e krijimit të hartës më të detajuar të yjeve të galaktikës sonë të bërë ndonjëherë.

Nga të dhënat e Gaia-s, astronomët vunë re xhuxhët e bardhë, duke konfirmuar me vëzhgimet vijuese të përbërjeve të tyre kimike (pothuajse tërësisht oksigjen dhe karbon) se xhuxhët e bardhë të arratisur ishin produkte të një shpërthimi që ua hoqi heliumin dhe hidrogjenin.

Matjet e xhuxhëve të bardhë zbuluan se J0927 ishte ylli i arratisur më i shpejtë i vërejtur ndonjëherë në galaktikën tonë, duke mposhtur rekordin e mëparshëm prej 4,921,200 mph (7,919,904 km/h) të mbajtur nga xhuxhi i bardhë D6-1. Një xhuxh i bardhë shtesë i vëzhguar në studimin e ri gjithashtu rrëmbeu titullin e yllit të dytë më të shpejtë të vëzhguar ndonjëherë në galaktikën tonë.

Studiuesit vlerësojnë se supernovat D6 mund të përbëjnë gjysmën e të gjitha supernovave të tipit Ia, por për ta ditur me siguri, atyre do t’u duhet të lokalizojnë edhe më shumë yje të arratisur në hapësirë.

“Tani ekziston një popullsi e konsiderueshme e yjeve me hipershpejtësi të lidhur me supernova termonukleare,” shkruajnë studiuesit. “Modelimi i kësaj popullate përfundimisht do të bëjë të mundur të konkludojmë shkallën e formimit të arratisjeve termonukleare dhe në fund të fundit, fraksionin e supernovës së tipit Ia të formuar përmes kanalit të dyfishtë të degjeneruar.”