Dy superhëna po vijnë në qiellin tonë në gusht

Në një ngjarje të rrallë astronomike, gushti 2023 do t’u ofrojë vëzhguesve të yjeve mundësinë për të parë dy superhëna, së bashku me shfaqjen e një hëne blu të pakapshme.

Një superhëna ndodh kur orbita e hënës së plotë e afron atë më afër planetit tonë. Siç shpjegon NASA, orbita e hënës rreth Tokës nuk është krejtësisht rrethore, por më tepër në formë si një ovale e zgjatur, ose një elips. Kjo bën që hëna të lëkundet midis distancave më të afërta dhe më të largëta nga planeti ynë i origjinës ndërsa përfundon ciklin e saj orbital.

Pika më e largët që hëna udhëton nga Toka quhet apogje, ku hëna ndodhet në një distancë mesatare prej 253,000 miljesh. Anasjelltas, pika ku hëna është më afër Tokës njihet si perigje, ku hëna është afërsisht 226,000 milje nga Toka.

Është në fazën perigje që ndodh një superhëna, kur hëna e plotë përputhet me afrimin më të afërt të hënës me Tokën. Kur vëzhgohen nga Toka, superhënat priren të duken më të mëdha dhe më të ndritshme se një hënë e plotë e zakonshme, megjithëse ndryshimi është i vogël.

Cikli i superhënës i këtij viti është veçanërisht i veçantë sepse të katër dukuritë po ndodhin radhazi. E para nga superhënat e këtij viti u shfaq më 3 korrik, dhe superhëna e fundit e kësaj serie do të ndodhë më 29 shtator.

Termi hënë blu nuk i referohet ngjyrës së hënës, por frekuencës së saj. Hëna blu është emri i hënës së dytë të plotë që ndodh brenda një muaji të vetëm kalendarik.

Për shkak se një hënë e plotë zakonisht shfaqet çdo 29 ditë, dhe duke qenë se shumica e muajve janë më të gjatë se kjo, duke përfshirë 30 ose 31 ditë, është e mundur që dy hëna të plota të bien brenda të njëjtit muaj me raste.

Hënat blu janë ngjarje të rralla që zakonisht ndodhin afërsisht çdo dy vjet e gjysmë. Hëna blu më e fundit ishte e dukshme më 22 gusht 2021.

Këtë vit, muaji gusht është caktuar të presë dy hëna të plota. Në mënyrë emocionuese, të dyja këto janë gjithashtu superhëna, sipas Almanakut të Farmerit të Vjetër.

E para prej tyre, e njohur edhe si Hëna e Sturgeon, do të ndodhë të martën, më 1 gusht, me hënën që do të arrijë kulmin e saj në orën 14:32.

Emri “Sturgeon Moon” vjen nga disa grupe amerikane vendase, kryesisht ato në rajonin e Liqeneve të Madh të Amerikës së Veriut, të cilët zbuluan se blija u kap më së shumti gjatë këtij muaji.

Sturgeons janë peshq me pamje parahistorike që kanë ekzistuar për më shumë se 130 milion vjet. Shumë lloje të këtij peshku janë zhvilluar globalisht, me disa që kanë gjetur një habitat në Liqenet e Mëdha.

Kultura dhe shoqëri të ndryshme kanë emra të ndryshëm për hënën e plotë gjatë gjithë vitit. Për shembull, për Algonquins, hëna e plotë e gushtit quhet edhe “Hëna e grurit” për shkak të mbizotërimit të drithërave gjatë kësaj kohe.

Emra të tjerë për hënën e plotë të gushtit përfshijnë Hënën e Gjelbër të Misrit, Hënën e Elbit ose Hënën e Frutave, shpesh duke pasqyruar kulturat dhe ushqimet e ndryshme që bëhen të pjekura dhe të gatshme për korrje gjatë kësaj periudhe të vitit.

Gushti do të mbyllet me shfaqjen e një hëne blu të mërkurën, më 30 gusht, duke arritur kulmin e saj në orën 21:36. Kjo hënë nuk është e rëndësishme vetëm për të qenë hëna e dytë e plotë e muajit (një hënë blu), por gjithashtu klasifikohet si një superhëna.

Kjo hënë e veçantë blu do të jetë hëna e plotë më e afërt me Tokën për të gjithë vitin, duke shtuar një shtresë shtesë të intrigave astronomike.

Në përgjithësi, ky gusht premton të jetë një kohë e mrekullueshme për astronomët dhe vëzhguesit e yjeve. Për këdo që planifikon të vëzhgojë këto ngjarje hënore, është më mirë të gjejë një vend larg dritave të qytetit për pamjen më të qartë. Gjithashtu, përdorimi i një teleskopi apo edhe një palë dylbi të mira mund të përmirësojë përvojën.

Për superhënat, pasi ato lindin në perëndim të diellit, kërkimi i një vendi ku mund të shihni qartë horizontin do t’ju ndihmojë të keni pamjen më të mirë.

Një superhëna është një fenomen natyror ku hëna e plotë përkon me afrimin më të afërt të hënës me Tokën në orbitën e saj eliptike, një pikë e njohur si perigje. Efekti i kësaj rastësie krijon një spektakël vizual, duke e bërë hënën të duket dukshëm më e madhe dhe më e ndritshme se zakonisht.

Një ngjarje superhëne rezulton nga shtrirja unike e Tokës, Hënës dhe Diellit. Hëna ndjek një orbitë eliptike rreth Tokës, që do të thotë se distanca e saj nga planeti ynë ndryshon gjatë muajit.

Në pikën e saj më të largët, të njohur si apogje, hëna qëndron rreth 405,500 kilometra larg. Anasjelltas, në perigje, pika më e afërt e hënës me Tokën, distanca zvogëlohet në afërsisht 363,300 kilometra.

Kur hëna arrin perigjenë në të njëjtën kohë kur bëhet hënë e plotë, rezultati është një superhëna. Ky shtrirje e saktë krijon një hënë pak më të madhe dhe më të shndritshme, me rritje deri në 14% në madhësinë e dukshme dhe deri në 30% në shkëlqim në krahasim me një mikrohënë, termi për një hënë të plotë në apogje.

Termi “superhëna” i ka rrënjët në astrologji dhe jo në astronomi. Astrologu Richard Nolle e shpiku për herë të parë termin në vitin 1979 për t’iu referuar një hënë të re ose të plotë që ndodh kur hëna është brenda 90% të afrimit të saj më të afërt me Tokën.

Megjithatë, astronomët preferojnë termin “perigee-syzygy” për të përshkruar këtë shtrirje qiellore, ku “syzygy” i referohet shtrirjes së tre trupave qiellorë, në këtë rast, diellit, Tokës dhe hënës.

Shfaqja e një superhëne ka një rëndësi në kultura të ndryshme. Shumë kultura indigjene i japin kuptim të veçantë superhënave dhe pamja e tyre shpesh shfaqet në folklor dhe mitologji. Në kohët moderne, superhënat priren të tërheqin një numër të madh spektatorësh për shkak të shkëlqimit dhe madhësisë së tyre të rritur, duke ofruar mundësi unike për fotografim dhe vëzhgim gjatë natës.

Superhënat nuk janë fenomene veçanërisht të rralla, që ndodhin afërsisht tre deri në katër herë në vit. Parashikueshmëria e tyre rrjedh nga natyra konsistente e orbitës së Hënës dhe rregullsia e ciklit hënor, i cili përfshin 29.5 ditë nga një hënë e plotë në tjetrën. Shkencëtarët mund të parashikojnë me saktësi shfaqjen e superhënave vite më parë duke përdorur modele matematikore.

Megjithatë, jo të gjitha superhënat janë të barabarta. Madhësia dhe shkëlqimi i një superhëne mund të ndryshojnë në varësi të distancës së saktë të hënës në perigje dhe sasisë së dritës që ajo reflekton nga dielli.

Në përmbledhje, superhënat janë një fenomen qiellor magjepsës i rrënjosur në vallëzimin e ndërlikuar të mekanikës qiellore. Pamja e tyre më e madhe dhe më e ndritshme krahasuar me hënat e plota tipike ka tërhequr interesin nga kulturat në mbarë botën dhe vazhdon të magjepsë vëzhguesit dhe fotografët.

Natyra e parashikueshme por e ndryshueshme e superhënave fton vëzhgimin dhe studimin e vazhdueshëm, duke përforcuar joshjen e qëndrueshme të shokut tonë qiellor, hënës.

Një Hënë Blu i referohet një dukurie të pazakontë brenda kalendarit tonë hënor, më së shpeshti i përcaktuar si hëna e dytë e plotë brenda një muaji kalendarik. Edhe pse termi “Hëna Blu” sugjeron një ndryshim në ngjyrë, një Hënë Blu ruan ngjyrën e saj normale të bardhë. Ky artikull do të shqyrtojë origjinën e termit, mënyrën e llogaritjes së tij, shpeshtësinë dhe rëndësinë kulturore.

Termi “Hëna Blu” daton të paktën në shekullin e 16-të në letërsinë angleze, duke simbolizuar fillimisht absurditetin dhe pamundësinë. Në përdorimin modern, fraza qëndron për një ngjarje relativisht të rrallë, prandaj shprehja, “një herë në një hënë blu”.

Përkufizimi i pranuar gjerësisht, që tregon hënën e dytë të plotë në një muaj kalendarik, u bë i njohur pas një gabimi në një artikull në revistën “Sky & Telescope” në 1946.

Ky përkufizim buroi nga një keqinterpretim i Almanakut të Maine Farmer’s, i cili fillimisht përcaktoi një Hënë Blu si hënën e tretë të plotë në një sezon që ka katër hëna të plota në vend të tre hënave të zakonshme. Të dy përkufizimet janë në përdorim sot, por i pari ka një pranim më të gjerë.

Hënat blu shfaqen në bazë të mospërputhjes midis sistemit tonë kalendar dhe ciklit hënor. Cikli hënor, periudha nga një hënë e plotë në tjetrën, përfshin afërsisht 29.5 ditë, ndërsa shumica e muajve kanë 30 ose 31 ditë. Kjo mospërputhje lejon që dy hëna të plota të ndodhin brenda të njëjtit muaj.

Bazuar në përkufizimin më të zakonshëm, një Hënë Blu mund të ndodhë, mesatarisht, një herë në 2.5 deri në 3 vjet. Për sa i përket Hënave Blu sezonale, ato ndodhin gjithashtu afërsisht një herë në 2.5 vjet. Viti 1999 kishte dy Hëna Blu: një në janar dhe një në mars, pa hënë të plotë në shkurt.

Pavarësisht se nuk ka dallim të dukshëm nga hënat e plota të rregullta, Hënat Blu kanë rëndësi kulturore për shkak të rrallësisë së tyre. Ato shpesh janë subjekte të folklorit, këngëve dhe shprehjeve që simbolizojnë ngjarje ose dukuri të rralla. Fraza “një herë në një hënë blu” përfaqëson diçka që nuk ndodh shumë shpesh.

Nga pikëpamja shkencore, Hënat Blu nuk ofrojnë asnjë vlerë specifike pasi ato janë rezultat i sistemit tonë kalendar dhe jo një ngjarje astronomike. Megjithatë, ato ofrojnë një mundësi për të angazhuar publikun në vëzhgimin e hënës dhe një vlerësim për ritmet e botës sonë natyrore.

Një Hënë Blu, megjithëse nuk dallohet vizualisht, mbart një bukuri unike për shkak të rrallësisë së saj dhe miteve që e rrethojnë. Është një kujtesë e ndërveprimit kompleks midis kalendarit tonë, mekanikës qiellore dhe imagjinatës kulturore. Pavarësisht se është produkt i mbajtjes së kohës njerëzore, shfaqja e një Hëne Blu mund të nxisë interesim të ri për qiellin e natës dhe modelet intriguese që shpalosen në të.