Gjenden shkëmbinj hënor me pluhur unik
Hëna e Tokës sonë është pothuajse plotësisht e mbuluar me pluhur. Ndryshe nga Toka, ky pluhur nuk zbutet nga era dhe moti, por është me tehe të mprehta dhe gjithashtu i ngarkuar elektrostatikisht. Ky pluhur është studiuar që nga epoka e Apollonit në fund të viteve 1960. Tani, një ekip ndërkombëtar hulumtues i udhëhequr nga Dr. Ottaviano Rüsch nga Universiteti i Münster-it ka zbuluar për herë të parë shkëmbinj anormalë me madhësi metër në sipërfaqen hënore që janë të mbuluara me pluhur dhe me sa duket shfaqin veti unike – të tilla si anomalitë magnetike. Zbulimi më i rëndësishëm i shkencëtarëve është se vetëm shumë pak gurë në Hënë kanë një shtresë pluhuri me veti reflektuese shumë të veçanta. Për shembull, pluhuri në këta gurë të zbuluar rishtazi reflekton dritën e diellit ndryshe nga shkëmbinjtë e njohur më parë. Këto gjetje të reja i ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë proceset që formojnë dhe ndryshojnë koren hënore. Rezultatet e studimit janë publikuar në Journal of Geophysical Research – Planets .
Dihet se ka anomali magnetike në sipërfaqen hënore, veçanërisht pranë një rajoni të quajtur Reiner Gamma. Megjithatë, çështja nëse shkëmbinjtë mund të jenë magnetikë nuk është hetuar kurrë. “Njohuritë aktuale të vetive magnetike të Hënës janë shumë të kufizuara, kështu që këta shkëmbinj të rinj do të hedhin dritë mbi historinë e Hënës dhe bërthamës magnetike të saj”, thotë Ottaviano Rüsch nga ‘Institut für Planetologie’, duke kategorizuar zbulimin. “Për herë të parë, ne kemi hetuar ndërveprimet e pluhurit me shkëmbinjtë në rajonin Reiner Gamma – më saktë, ndryshimet në vetitë reflektuese të këtyre shkëmbinjve. Për shembull, ne mund të nxjerrim përfundimin se në çfarë mase dhe në cilin drejtim reflektohet drita e diellit nga këta shkëmbinj të mëdhenj.” Imazhet janë marrë nga anija kozmike e NASA-s Lunar Reconnaissance Orbiter, e cila rrotullohet rreth Hënës.
Ekipi hulumtues fillimisht ishte i interesuar për shkëmbinjtë e plasaritur. Ata fillimisht përdorën inteligjencën artificiale për të kërkuar nëpër rreth një milion imazhe për shkëmbinj të thyer – këto imazhe u morën gjithashtu nga Lunar Reconnaissance Orbiter. “Metodat moderne të përpunimit të të dhënave na lejojnë të fitojmë njohuri krejtësisht të reja në kontekstet globale – në të njëjtën kohë, ne vazhdojmë të gjejmë objekte të panjohura në këtë mënyrë, siç janë shkëmbinjtë anormalë që po hetojmë në këtë studim të ri,” thotë Valentin Bickel nga Qendra për Hapësirën dhe Banueshmërinë në Universitetin e Bernës. Algoritmi i kërkimit identifikoi rreth 130,000 shkëmbinj interesantë, gjysma e të cilëve u shqyrtuan nga shkencëtarët. “Ne njohëm një gur me zona të errëta të dallueshme në vetëm një imazh. Ky shkëmb ishte shumë i ndryshëm nga të gjithë të tjerët, pasi shpërndan më pak dritë prapa drejt diellit se shkëmbinjtë e tjerë. Ne dyshojmë se kjo është për shkak të strukturës së veçantë të pluhurit, siç është dendësia dhe madhësia e kokrrizave të pluhurit, “shpjegon Ottaviano Rüsch. “Normalisht, pluhuri hënor është shumë poroz dhe reflekton shumë dritë prapa në drejtim të ndriçimit. Megjithatë, kur pluhuri është i ngjeshur, shkëlqimi i përgjithshëm zakonisht rritet. Ky nuk është rasti me shkëmbinjtë e vëzhguar të mbuluar nga pluhuri,” shton Marcel Hess nga Universiteti TU Dortmund. Ky është një zbulim magjepsës – megjithatë, shkencëtarët janë ende në fazat e hershme të të kuptuarit të këtij pluhuri dhe ndërveprimeve të tij me shkëmbin. Në javët dhe muajt e ardhshëm, shkencëtarët duan të hetojnë më tej proceset që çojnë në ndërveprimet midis pluhurit dhe shkëmbinjve dhe në formimin e strukturës speciale të pluhurit. Këto procese përfshijnë, për shembull, ngritjen e pluhurit për shkak të karikimit elektrostatik ose ndërveprimit të erës diellore me fushat magnetike lokale.
Përveç shumë misioneve të tjera ndërkombëtare hapësinore pa pilot në Hënë, NASA do të dërgojë një rover automatik, një robot të lëvizshëm, në rajonin Reiner Gamma në vitet e ardhshme për të gjetur lloje të ngjashme gurësh me pluhur të veçantë. Edhe nëse është ende një ëndërr e së ardhmes, një kuptim më i mirë i lëvizjes së pluhurit mund të ndihmojë në planifikimin e vendbanimeve njerëzore në Hënë, për shembull. Në fund të fundit, ne e dimë nga përvoja e astronautëve të Apollos se pluhuri paraqet shumë probleme, të tilla si ndotja e habitateve (p.sh. stacionet hapësinore) dhe pajisjet teknike.