Somalajet janë vargmalet më të mëdha malore që nuk do t`i shihni kurrë
Çdo libër shkollor i gjeografisë i ka ato: harta që duken si Toka e sotme, por jo plotësisht, pasi të gjitha kontinentet janë shkrirë në një superkontinent të vetëm. Ato harta u përdorën për të shpjeguar pse dinosaurët në Amerikën e Jugut dhe Afrikë, ose Amerikën e Veriut dhe Evropën dukeshin kaq të ngjashëm.
Rindërtimet “paleogjeografike” si këto ofrojnë kontekst për të studiuar proceset që formojnë planetin tonë: motorët e Tokës të pllakave tektonike, vullkanizmi dhe ndërtimi malor, dhe ndërveprimet e tyre me oqeanet, atmosferën dhe diellin që formojnë klimën dhe jetën. Në dhjetë vitet e fundit është zhvilluar një softuer që do të thotë se kushdo që është i interesuar mund të bëjë këto rindërtime.
Por nëse hartat paleogjeografike ishin tashmë në tekstet tona të shkollës fillore, atëherë çfarë po përpiqen të zbulojnë gjeologët si unë? Vetëm detajet?
Në një farë mase: po, përpunimi i detajeve të lëvizjeve të pllakave në të kaluarën e largët mund të bëjë të gjithë ndryshimin. Për shembull, rrymat kryesore të oqeanit mund të ndryshojnë papritmas kursin kur hapen ose mbyllen korridoret e ngushta oqeanike, si për shembull midis Amerikës ose kur uji vërshoi papritur nëpër ngushticat e Gjibraltarit dhe mbushi Mesdheun. Dhe ndryshimet delikate në kohën ose vendndodhjen e korridoreve të tilla mund të mbështesin ose falsifikojnë atë që ne mendojmë se ka shkaktuar ndryshimet e së kaluarës në klimë.
Por problemi më i madh për paleogjeografinë nuk janë detajet: është se deri në 70% e kores së Tokës që ekzistonte “kohët e fundit” si 150-200 milionë vjet më parë, kur dinosaurët tashmë po bredhin planetin, ka humbur për t’u zhytur në manteli i brendshëm i Tokës. Në hartat paleogjeografike, ne kemi plotësuar ato zona tani të zbritura, zakonisht me lëvizje të gjera peneli duke përdorur skenarët më të thjeshtë të mundshëm pa shumë detaje. Por ka relike të kësaj kore të zhytur të mbetura në të dhënat gjeologjike dhe në fushën time të kërkimit ne përpiqemi t’i përdorim këto të dhëna për të mësuar rreth sipërfaqes “të humbur” të Tokës.
Shumë male, më e famshmja Himalajet, janë bërë nga copa shkëmbi të palosura dhe të grumbulluara që janë gërvishtur nga pllaka e zhytur. Dhe llojet e shkëmbinjve dhe fosilet dhe mineralet që ato përmbajnë mund të na tregojnë se kur dhe ku u formuan këta shkëmbinj. Gjeologët më pas mund të bashkojnë se si ato kontinente, pellgje të thella dhe vullkane janë lidhur së bashku në të kaluarën e largët.
Vitet e fundit, kur shpjegova se si bëjmë rindërtimet e paleogjeografisë nga vargmalet moderne malore, ndonjëherë më pyesnin nëse mund të parashikonim edhe malet e ardhshme. Unë gjithmonë thosha “sigurisht, por pse ta bëja këtë? Më duhet të pres njëqind milionë vjet për të parë nëse kam të drejtë”.
Por më pas kuptova se ky mund të ishte një eksperiment interesant mendimi. Parashikimi i arkitekturës së vargmaleve të ardhshme malore do të kërkonte formulimin e një grupi “rregullash të ndërtimit malor”, të cilat nuk ishin bërë më parë. Dhe do të na duhej të parashikonim se si gjeografia që njohim mirë do të shndërrohej në breza malesh, gjë që do të na bënte të kuptonim se si mund të dukeshin pllakat që u humbën përgjithmonë, veçanërisht pjesët që u zhytën pa lënë një rekord. Dhe a do të prodhonim breza mali që ngjajnë shumë me ato që kemi?
Kështu bëmë. I formulova rregullat duke krahasuar se cilat tipare gjenden zakonisht në brezat malorë. Studenti im i atëhershëm MSc Thomas Schouten përdori rregullat për të parashikuar arkitekturën gjeologjike të një brezi malor që do të formohet në 200 milionë vitet e ardhshme, nëse Somalia, siç pritej, shkëputet nga Afrika dhe përplaset me Indinë.
Vargu malor që rezultoi, të cilin ne i quajtëm “malet e Somalajës”, mund të jenë Himalajet e kohës së tyre. Dhe duke parë ngjashmëri të tilla midis Somalajës dhe maleve të njohura sot, a mund të ofrojmë zgjidhje të mundshme që nuk i kemi menduar kurrë për evolucionin paleogjeografik.
Për shembull, sipas hulumtimit tonë, një brez malor mund të formohet në gjirin midis Madagaskarit dhe Afrikës, dhe do të jetë i lakuar fort njësoj si Karpatet e Evropës Lindore ose ishujt Banda të Indonezisë dhe Timorit. Dhe India veriperëndimore fillimisht do të varroset thellë 50 km ose më shumë poshtë Somalisë, por më pas Somalia do të rrotullohet dhe India veriperëndimore do të rishfaqet – kjo është një histori gjeologjike që duket shumë si Norvegjia perëndimore rreth 400 milionë vjet më parë.
Eksperimentet e mendimit si vështrimi ynë në Somalajet na ndihmojnë të kuptojmë atë që ne harrojmë kur rindërtojmë historinë e pllakave dhe sipërfaqes së Tokës. Sa më mirë këto rindërtime, aq më mirë do të parashikojmë historinë dhe sjelljen e Tokës, burimet e saj dhe efektet e përdorimit të tyre.