Studiuesit rishikojnë recetën për ndërtimin e një planeti shkëmbor si Toka
Bob O’Dell nuk ishte plotësisht i sigurt se çfarë po shikonte. Ishte viti 1992 dhe ai sapo kishte marrë në duart e tij imazhe të reja nga Teleskopi Hapësinor Hubble që zmadhonte yjet e rinj në Mjegullnajën e Orionit. O’Dell kishte shpresuar të studionte vetë mjegullnajën, një rajon interesant i formimit të yjeve relativisht afër Tokës. Por diçka tjetër tërhoqi vëmendjen e tij. Disa nga yjet nuk dukeshin fare si yje, por në vend të kësaj ishin të mbështjellë nga një qefin i zbehtë. Ata dukej se formonin një “siluetë kundër mjegullnajës”, tha O’Dell.
Në fillim O’Dell dhe kolegët e tij menduan se mund të shihnin një objekt imazhi që rezulton nga pasqyra kryesore e shtrembëruar e Hubble, e cila ishte formuar paksa në formën e gabuar dhe do të fiksohej nga një mision anije kozmike në 1993. “Ne vërtet pyetëm veten nëse ky do të ishte një efekt i mbetur i pasqyrës parësore me të meta,” tha O’Dell, i cili kishte qenë shkencëtar i projektit të Hubble. Megjithatë, së shpejti, ata panë gjithnjë e më shumë fenomene në imazhe, edhe pasi pasqyra u rregullua, dhe kuptuan se nuk ishte aspak një defekt. Ata në fakt po shihnin disqe foshnjore me pluhur dhe gaz që rrethonin yjet e rinj. Ata ishin, për herë të parë, dëshmitarë të lindjes së planetëve.
Zbulimi i O’Dell i disqeve protoplanetare ndezi një transformim në të kuptuarit tonë për formimin e planetit. Në dekadat në vijim, astronomët do të kuptonin se ideja jonë klasike se si formohen planetët – shkëmbinjtë e vegjël grumbullohen në shkëmbinj më të mëdhenj, të cilët më pas grumbullohen më tej – mund të mos jetë e saktë. Për gjigantët e gazit, si Jupiteri dhe Saturni, një model i quajtur grumbullimi i guralecave, ku një objekt mbizotërues gëlltit shkëmbinj më të vegjël – do të zëvendësonte pikëpamjet e vjetra se si lindin botë të tilla monstruoze.
Botët shkëmbore të sistemit të brendshëm diellor janë më të ndërlikuara. Shkencëtarët planetar kanë debatuar intensivisht nëse grumbullimi i guralecave mund të shpjegojë se si u ngritën Toka dhe fqinjët e saj, ose nëse pamja më e vjetër është ende më e mundshme. Përplasja është shfaqur gjatë viteve të fundit në artikuj revistash dhe madje, së fundmi, në një kështjellë në Alpet bavareze.
Debati nuk prek vetëm misteret e mëdha si origjina e Tokës – dhe uji i saj. Përgjigja do të ndihmojë gjithashtu në zbulimin se sa të përhapura janë botët e ngjashme me Tokën në të gjithë universin. A janë botë të tilla një ngjarje kozmike, thjesht një kombinim i ngjarjeve të rastësishme që i bëjnë të pakta perspektivat e jetës gjetkë në univers? Apo planetët e banueshëm janë një siguri në sistemet diellore me përbërësit e duhur, gjë që na bën neve një nga shumë?
“Është pjesë e përvojës njerëzore të pyesim se si u formua bota rreth nesh,” tha Konstantin Batygin, një shkencëtar planetar në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni. Nëse formohet nga guralecat, do të ketë pasoja të mëdha për sa botë të tjera si e jona janë atje.
Në vitin 2012, Anders Johansen dhe Michiel Lambrechts, astronomë në Universitetin Lund në Suedi, bënë një parashikim të guximshëm. Për pjesën më të madhe të dekadave të mëparshme, astronomët kishin besuar se planetë të tillë si Toka dhe Jupiteri u rritën nga akumulimi gradual i objekteve të ngjashme me asteroidët, planetezmalët, që u përplasën me njëri-tjetrin në sistemet e reja diellore. Ky proces, i njohur si grumbullimi planetezmal, do të ishte i ngadalshëm – ndoshta do të duheshin deri në 100 milionë vjet për të formuar një planet. Por kishte kuptim. Ne mund të shihnim shumë asteroidë në sistemin tonë diellor dhe dukej e arsyeshme të supozonim se kishte shumë të tjerë kur u formua 4.5 miliardë vjet më parë, mjaftueshëm për të formuar të gjitha botët që shohim sot.