Studiuesit zbulojnë misteret se si u formua faji i Anadollit Lindor të Turqisë

Një ekip ndërkombëtar i udhëhequr nga Universiteti i Qyteteve Binjake të Minesotës, për herë të parë, ka përcaktuar me saktësi moshën dhe procesin e formimit të fajit të Anadollit Lindor, i cili shtrihet nga Turqia lindore në jug-qendrore dhe ka qenë i përfshirë në krijimin e tektonikut të Anadollit.

Zona e thyerjes ishte vendi i dy tërmeteve shkatërruese që ndodhën në Turqi dhe Siri në shkurt të vitit 2023. Ndërsa gjetjet e studiuesve nuk do të ndihmojnë në parashikimin e kohës ose madhësisë së tërmeteve, ajo u lejon gjeologëve të mësojnë më shumë se sa kohë ka qenë zona sizmikisht aktive dhe se si tërmetet e mëdha kanë formësuar peizazhin me kalimin e kohës, gjë që mund të ndihmojë në marrjen e vendimeve për infrastrukturën dhe vendosjen e shtëpive.

Punimi i tyre është botuar në Geology, një revistë akademike e rishikuar nga kolegët që mbulon fushat e gjeoshkencave të botuar nga Shoqëria Gjeologjike e Amerikës.

Gabimet që shohim në sipërfaqen e Tokës janë çarje të shkaktuara nga lëvizjet e pllakave masive tektonike të planetit. Këto lëvizje shkaktojnë rritjen e stresit dhe çlirimi i atij stresi shkakton tërmetet që njerëzit përjetojnë në sipërfaqe.

“Ka shumë pllaka tektonike në botë,” shpjegoi Donna Whitney, autorja kryesore e punimit dhe një profesoreshë e shquar e Universitetit McKnight në Universitetin e Minesotës N.H. Winchell Shkolla e Tokës dhe Shkencave Mjedisore. “Ata kanë ndryshuar formën, madhësinë dhe pozicionin me kalimin e kohës, por ne shumë rrallë arrijmë të shohim një formë. Pllaka e Anadollit u formua mjaft kohët e fundit në kuptimin gjeologjik, kështu që proceset që formuan janë më të lehta për ne që të nxjerrim përfundimin nga studimi i gjeologjisë. Ka pasur shumë debate rreth moshës së pllakës së Anadollit dhe fajit të Anadollit Lindor, por ne ishim në gjendje të tregonim me të dhënat tona se ka të ngjarë të jetë formuar pesë milionë vjet më parë.”

Gjetjet e studiuesve dolën nga një projekt i nxitur nga Whitney i quajtur Dinamika Kontinentale-Tektonika e Anadollit Qendror (CD-CAT), i cili mblodhi së bashku studiues nga disiplina dhe vende të shumta gjeoshkencore për të studiuar pllakën e Anadollit dhe zonat e saj të prishjes.

Whitney dhe ekipi i saj filluan të studionin pllakën e Anadollit në vitin 2011, sepse gjetën prova që për dhjetëra miliona vjet, mesi i pllakës ishte deformuar – një proces që zakonisht ndodh vetëm në skajet e pllakave tektonike. Më pas, pesë milionë vjet më parë, pati një ndryshim dramatik. Që nga ajo kohë, pothuajse e gjithë lëvizja tektonike është përqendruar përgjatë dy gabimeve të mëdha gjeneruese të tërmeteve: Fafti i Anadollit të Veriut dhe ai i Anadollit Lindor.

Duke datuar ftohjen e shkëmbinjve në fajin e Anadollit Lindor dhe duke parë të dhënat sizmike të mbledhura gjatë projektit, studiuesit CD-CAT përcaktuan strukturën e kontinenteve dhe mantelit themelor në rajon dhe konfirmuan se kjo pikë pesë milionëshe shënoi krijimi i pllakës së Anadollit.

“Njohja e historisë sizmike të kësaj zone është vërtet e rëndësishme për të parashikuar fatkeqësitë që lidhen me mënyrën se si njerëzit ndërveprojnë me peizazhin,” tha Whitney. “Ne nuk mund të parashikojmë se do të ketë një tërmet me magnitudë “X” në këtë faj në një kohë të caktuar, por mund të kuptojmë aktivitetin e fajit në të kaluarën, sa të mëdha kanë qenë ngjarjet dhe sa faj Lëvizja ka ndikuar në peizazhin. “Ne duhet t’i kuptojmë këto struktura sepse njerëzit jetojnë pranë tyre dhe ka infrastrukturë pranë tyre.”

Përveç Whitney, dy nga kontribuesit kryesorë në studim ishin sizmologu Jonathan Delph, i cili është asistent profesor në Universitetin Purdue, dhe gjeokronologu i Universitetit të Arizonës, Stuart Thomson, i cili trajtoi pjesën më të madhe të analizës së të dhënave të moshës.