Shkencëtarët thonë se një tërmet masiv tronditi komunitetet bregdetare të Kilit 3800 vjet më parë

Dëshmitë e reja arkeologjike dhe gjeologjike tregojnë për një tërmet të lashtë që shkatërroi popullatat përgjatë një shtrirjeje prej 620 miljesh të vijës bregdetare të Amerikës së Jugut rreth 3800 vjet më parë. Por provat sugjerojnë gjithashtu se komunitetet e prekura gjetën mënyra për të përballuar.

Autorët e punimit të ri Science Advances, të udhëhequr nga antropologu Diego Salazar nga Universiteti i Kilit, paraqesin prova për një tërmet 9.5 ballë përgjatë hendekut të madh sizmik të Kilit verior, i cili nga ana e tij gjeneroi cunami të mëdha dhe shkatërruese. Për njerëzit që jetonin përgjatë shkretëtirës së thatë bregdetare Atacama në atë kohë, kjo fatkeqësi natyrore shkaktoi “përçarje të jashtëzakonshme sociale”, shkruajnë shkencëtarët dhe frymëzoi strategji elastike përballuese përgjatë bregdetit.

“Kjo njohuri e re duhet të përfshihet në vlerësimet e ardhshme të rrezikut sizmik dhe cunami në rajon dhe gjithashtu në të gjithë pellgun e Paqësorit,” më tha në një email Gabriel Easton, një bashkautor i studimit dhe një gjeolog në Universitetin e Kilit. . Zbulimi i ri lë të kuptohet për “mundësinë e tërmeteve shumë të mëdha në zonat e zhytjes në mbarë botën, me pasoja të mundshme sociale,” shtoi ai.

Tërmeti me megatrosti dhe cunami shoqërues duhet të kenë qenë të tmerrshëm. Për krahasim, tërmeti i Oqeanit Indian të 2004-ës dhe tërmeti Tōhoku i 2011-ës u regjistruan të dy në M9.1 dhe të dy shkaktuan cunami katastrofike. Vetëm dy tërmete të tjera të njohura, tërmeti kilian i vitit 1960 në M9.5 dhe tërmeti i Alaskës i vitit 1964 në M9.2, afrohen.

Shkretëtira bregdetare e Atacamës është e ndjeshme ndaj tërmeteve super të fuqishme për shkak të kontaktit të zhytjes së pllakave Nazca dhe Amerikës së Jugut. Easton tha se këto pllaka konvergojnë me një shpejtësi prej 65 milimetrash çdo vit, duke shkaktuar tërmete subduksioni (kur një pllakë futet nën një tjetër), duke përfshirë një tërmet M8.8 që goditi pikërisht këtë rajon në 1877. Tërmeti i hipotezuar nga 3,800 vjet më parë ishte rezultat i një këputjeje të gjatë 640 milje (1000 kilometra).

Shkretëtira Atacama ka qenë shtëpia e njerëzve për mijëra vjet. Njerëzit indigjenë nga kjo pjesë e Kilit quhen Changos, kështu që “është e mundur të thuhet se paraardhësit e Changos jetonin përgjatë këtyre brigjeve në kohën e shfaqjes së tërmetit shumë të madh dhe cunamit që zbuluam,” Easton tha.

Gjetjet në studimin e ri u nxitën nga provat gjeologjike dhe arkeologjike. Ekipi daton me radiokarbon depozitat e ngritura të bregdetit – seksione të shtratit të detit të lashtë të mbuluara me predha – në shtatë vende, duke krijuar një moshë prej rreth 3800 vjetësh. Analiza e depozitave të lashta të cunamit dha një rezultat të ngjashëm. Ata gjetën gjithashtu një çarje me moshë të ngjashme, e cila preku shtresat arkeologjike në minierën San Ramón në rajonin Taltal.

“Në vendet arkeologjike, veçanërisht në zonën Zapatero në zonën Taltal, ne gjetëm ndryshime kulturore sistematike dhe të dukshme të evidentuara nga njësitë arkeologjike,” shpjegoi Easton. “Dëshmitë arkeologjike përfshijnë një ndryshim në pozicionin e varrezave përgjatë gjithë rajonit, të cilat ndodheshin më afër vijës bregdetare rreth 3800 vjet më parë dhe sistematikisht larg saj pas kësaj date.”

Në total, ekipi dokumentoi ndërtesa në pesë vende të ndryshme, të gjitha të kësaj periudhe, që ose u shkatërruan ose u gërryen, kjo e fundit është një shenjë braktisjeje. Aktivitetet e gjera në një terren minierash për t’u ndalur, aktivitetet njerëzore në përgjithësi u reduktuan dhe vendet në këtë zonë u bënë më pak të populluara pas katastrofës së supozuar.

Gjuetarët-mbledhës-peshkatarë që jetonin në shkretëtirën Atacama u prekën qartë, por ata nuk ishin të pafuqishëm, me provat arkeologjike që tregojnë se ata ishin veçanërisht elastikë. Rezistenca këtu nënkupton “kapacitetin e komuniteteve njerëzore për të absorbuar ndryshimet që ndodhin pas një shqetësimi socio-mjedisor, duke lejuar përshtatjen e tyre afatgjatë”, shkruajnë shkencëtarët në studimin e tyre. “Në këtë kuptim, shoqëritë njerëzore ndjekin trajektore të ndryshme të elasticitetit historik, në kontrast me “kthimin në gjendjen e para-shokut” që karakterizon sjelljen elastike në komunitetet jokulturore.”

Njerëzit që mbetën përgjatë bregut pas tërmetit dhe cunamit duket se i kanë zhvendosur vendbanimet e tyre në tokë më të lartë, por ata vazhduan të përdorin vendet më të ulëta për qëllime specifike të detyrave, siç është peshkimi, sipas gazetës. Banimet në vendet më të larta vazhduan për mjaft kohë, duke zgjatur të paktën deri në vitin 500 deri në 700 të es.

“Unë mendoj se këto janë strategjitë më të dukshme të elasticitetit të përdorura,” më shkroi Salazar në një email. Ai vuri në dukje se këta njerëz ruanin njohuri për mjedisin e tyre, si dhe teknologjitë e tyre – kështu që pavarësisht se kishin më pak njerëz se përpara katastrofës, ata prapëseprapë arritën të shfrytëzonin të njëjtat burime dhe në të njëjtën mënyrë.

Është e vështirë të dihet nëse rrëfimet gojore apo traditat e falsifikuara nga fatkeqësia vazhduan për kaq gjatë. Pavarësisht nga kjo, dokumenti thotë se gjetjet “demostrojnë se shkallët e gjata kohore duhet të merren parasysh për të vlerësuar në mënyrë adekuate madhësinë, shpeshtësinë dhe burimet e këtyre ngjarjeve dhe se të kuptuarit e trajektoreve të ndryshme të ndjekura nga shoqëritë njerëzore për t’u përballur me këto fatkeqësi socio-natyrore mund të na mësojë si t’i trajtojmë ato në të ardhmen.”

Në të vërtetë, këtu ka një mësim të rëndësishëm. Tërmetet super të fuqishme ndodhin në frekuencat e mijëra viteve, por kjo nuk do të thotë që ne duhet të shtyjmë planifikimin për ta. Shkencëtarët thonë se brigjet kiliane dhe peruane janë qartësisht të cenueshme dhe politikat tona të vlerësimit të rrezikut duhet të rregullohen në përputhje me rrethanat.