‘Paradoksi binjak’ na tregon se çfarë do të thotë në të vërtetë që koha të jetë relative

Teoria e relativitetit special të Ajnshtajnit na mëson se koha është relative. Por çfarë do të thotë që koha të jetë relative? Si mund të jetojmë në një univers ku askush nuk mund të pajtohet se kur fillojnë ngjarjet, kur përfundojnë dhe sa zgjasin? “Paradoksi binjak” famëkeq tregon se si është të jetosh në një botë vërtet relativiste.

E thënë thjesht, relativiteti special na tregon se orët në lëvizje funksionojnë ngadalë. Ky është një fenomen i quajtur zgjerimi i kohës dhe është një fakt i ftohtë dhe i vështirë i universit. Ajnshtajni duhej të prezantonte konceptin për të shpëtuar diçka që ai mendonte se ishte shumë më themelore: universaliteti i ligjeve fizike. Nëse duam që ligjet e fizikës – që nënkupton edhe përvojën e fizikës – të jenë të njëjta pavarësisht nga kuadri juaj i referencës, perspektivat duhet të ndryshojnë për vëzhguesit me shpejtësi të ndryshme.

Relativiteti special thotë se një orë e lidhur me një objekt në lëvizje do të trokasë me një ritëm më të ngadaltë se sa ai që qëndron pa lëvizur. Dhe ajo që vlen për orët lëvizëse vlen për çdo gjë tjetër; fizika, kimia dhe biologjia funksionojnë të gjitha me një ritëm më të ngadaltë në kornizat e referencës në lëvizje.

Është shumë e vështirë të matet ky efekt në shkallë njerëzore, sepse ai shfaqet vetëm në një shkallë të konsiderueshme kur njeriu i afrohet shpejtësisë së dritës. Megjithatë, është e matshme. Në vitin 1971, fizikanët Joseph Hafele dhe Richard Keating vendosën orët atomike në bordin e avionëve reaktivë dhe i dërguan ato të fluturonin nëpër botë. Kur orët u kthyen, ato nuk ishin të sinkronizuara me një orë me bazë tokësore saktësisht me sasinë e parashikuar nga relativiteti special.

Për të eksploruar implikimet e plota të kësaj ideje, le të fillojmë me disa binjakë hipotetikë, Alice dhe Bob. Për sa kohë që ata qëndrojnë pranë njëri-tjetrit, orët e tyre do të qëndrojnë të sinkronizuara dhe do të plaken me të njëjtin ritëm. Por nëse Bob do të hipte në një anije rakete dhe do të lundronte rreth galaktikës me shpejtësi afër dritës, gjërat do të ishin pak më ndryshe.

Për Bob, ndoshta vetëm disa muaj ose disa vjet kaluan në udhëtimin e tij. Por në varësi të shpejtësisë së tij, mund të ishin dekada, apo edhe shekuj, për Alice.

Sado gërvishtëse të jetë kjo përrallë, nuk është një paradoks. Kjo është pikërisht ajo që kërkon fizika e relativitetit special: vëzhgues të ndryshëm në univers do të kenë llogaritje të ndryshme të rrjedhës së kohës në varësi të shpejtësisë së tyre.

Pra, këtu është paradoksi aktual. Asgjë nuk ndihet ndryshe për Bobin kur ai është duke udhëtuar. Nuk është se ai lëviz në lëvizje të ngadaltë apo ndonjë gjë tjetër. Gjithçka ndihet krejtësisht normale – aq normale, në fakt, sa për sa kohë që ai nuk po nxiton, ai as që mund të thotë se po lëviz fare.

Ky është eksperimenti i rëndësishëm i mendimit që e ndihmoi Ajnshtajnin të zhvillonte relativitetin special. Nëse jeni duke lëvizur me të njëjtën shpejtësi (pa përshpejtime ose ngadalësime), është e pamundur të dalloni nëse jeni ju ai që po lëviz, ose nëse jeni duke qëndruar pa lëvizur dhe pjesa tjetër e universit po lëviz.

A keni qenë ndonjëherë në një makinë dhe e shihni makinën pranë jush mbrapsht dhe për një moment mendoni se po ecni përpara? Mendja juaj po mbështetet në shenjat e jashtme për t’ju ndihmuar të tregoni nëse jeni në lëvizje.

Pra, nga këndvështrimi i Bobit, ai po qëndron krejtësisht i palëvizshëm dhe është Alice (dhe e gjithë Toka) që po largohet prej tij. Po, tingëllon e pamundur, por nga pikëpamja e fizikës, Bob nuk mund ta bëjë dallimin. Në llogaritjet e Bobit, ora e tij funksionon normalisht dhe është ora e Alices ajo që duhet të funksionojë ngadalë. Pra, kur të takohen sërish, ajo duhet të jetë më e re se ai, sepse nuk ka kaluar aq shumë kohë për të.

Por Alice thotë saktësisht të njëjtën gjë për Bobin, sepse sipas saj, ajo është ajo që qëndron pa lëvizur dhe ai është ai që lëviz.