Çfarë ndodh kur dy yje neutron përplasen?

Dy yje neutron që lëviznin me shpejtësi 100 milionë metra në sekondë u përplasën me njëri-tjetrin në hapësirë. Në atë që ekspertët e quajtën një “përplasje kozmike automobilistike”, yjet u bashkuan dhe u shembën për të formuar një vrimë të zezë – ndërsa hodhën jashtë fragmente që prodhonin një top zjarri të përkryer sferik me ngjyrë blu dhe të kuqe.

Përplasja – e njohur si “kilonova” – ndodhi në një galaktikë rreth 140 milionë vite dritë larg. Topi i dritës optike, ultravjollcë dhe infra të kuqe që atëherë është vëzhguar intensivisht nga astrofizikanët në Universitetin e Kopenhagës.

Një studim i ri nga grupi i ekspertëve i botuar të mërkurën në revistën Nature ofron detaje nga një studim i thelluar i ngjarjes qiellore të vitit 2017, kilonova e parë e vëzhguar ndonjëherë nga astronomët duke përdorur valëzime në hapësirë-kohë të quajtura valë gravitacionale. Ekspertët në të gjithë kontinentet përdorën gjithashtu teleskopë tradicionalë për të parë sinjalet që arrinin në Tokë, duke përpiluar të dhënat e para të detajuara për një kilonovë. Në një artikull nga tetori 2017, Washington Post e përshkroi zbulimin si “një mrekulli astronomike”.

Ishte një shpërthim “perfekt”, tha Albert Sneppen, autori kryesor i studimit, në një email, për shkak të “thjeshtësisë së formës dhe rëndësisë së saj fizike”.

“Isha mjaft i befasuar nga fakti se sa e thjeshtë fshihej historia pas perdes së kompleksitetit të të dhënave,” vazhdoi Sneppen. “Ju keni këtë fizikë jashtëzakonisht komplekse, yje të dendur të paimagjinueshëm dhe lindjen e një vrime të zezë – dhe më pas gjithçka reduktohet në këtë sferë të bukur.”

Yjet neutron që u përplasën me njëri-tjetrin janë “të dendur dhe kompakt”, tha Sneppen. Ata matën vetëm rreth 20 km në diametër – rreth 12 milje – por ato janë “më të rënda se dielli”, tha ai. “Një lugë çaji materie ylli neutron peshon më shumë se mali Everest.”

Sneppen tha se sfera pas përplasjes filloi “nga një madhësi shumë më e vogël se Toka, por [u zgjerua] me një fraksion të shpejtësisë së dritës”. Ai u rrit në një madhësi “qindra milionë herë më të mëdha në sipërfaqe se vetë dielli”.

Ekipit të ekspertëve iu deshën vite për të kuptuar të dhënat e prodhuara nga kilonova 2017, për të cilën Sneppen tha se ka ndryshuar në ngjyrë, duke filluar me “tone shumë blu”, por duke kaluar në “ngjyra progresive më të kuqe me kalimin e ditëve”. Kaluan javë përpara se kilonova të shuhej nga pamja, tha Sneppen.

Ekipet e mëdha ndërkombëtare të kërkimit dhe bashkëpunimet i lejuan astronomët të gjenin galaktikën pritëse ku u përplasën yjet dhe të vëzhgonin dritën optike, ultravjollcë dhe infra të kuqe nga kilonova, tha Sneppen.

“Ne shikuam një sërë ngjyrash për këtë analizë, nga ultravjollca, mbi ngjyrat e dukshme që syri juaj mund të shohë (p.sh. blu, jeshile, e verdhë, e kuqe), deri te ngjyrat infra të kuqe,” tha Sneppen. Ndërsa matja e parë e një kilonove u regjistrua në vitin 2013, ekspertët nuk ishin në gjendje të kapnin detaje të tilla derisa përparimet në astronominë e valëve gravitacionale në vitin 2015 u mundësuan studiuesve “të gjenin në detaje dhe në mënyrë sistematike këto shpërthime të rralla në kashtën kozmike”, tha Sneppen.

Sneppen tha se nëse një kilonova do të ndodhte në Rrugën e Qumështit – më pak se 30,000 vjet dritë larg – do të ishte ylli më i ndritshëm në qiellin e natës, duke e bërë atë të zbulueshme për syrin e njeriut.

“Por duke pasur parasysh që të tjerat ndoshta do të jenë në galaktika qindra miliona vite dritë larg – ju duhen teleskopë të mëdhenj dhe pajisje të avancuara”, tha ai.