Për hir të planetit dhe për veten tonë, ne duhet t’i lëmë lumenjtë të rrjedhin të lirë

Përpjekja më e madhe në botë për heqjen e digave do të fillojë vitin e ardhshëm në lumin Klamath, një rrugë ujore që përshkon më shumë se 250 milje nga Oregon jugor përmes Kalifornisë Veriore, përpara se të zbrazet në Oqeanin Paqësor. Katër diga të vjetruara të hidrocentraleve në Klamath kanë shkatërruar rrjedhat e salmonit dhe e kanë bërë lumin dhe rezervuarët e tij toksikë.

Ky sukses i afërt është rezultat i avokimit të vazhdueshëm dhe ekonomisë së thjeshtë. Yurok, Karuk, Lugina Hoopa, Klamath dhe fise të tjera indigjene në rajon kanë mbrojtur heqjen e digave për dekada. Dhe ish-pronari i digave, Berkshire Hathaway’s PacifiCorp, nuk mund t’i shpëtonte faktit që sjellja e digave në standardet moderne thjesht nuk u duk. Sasia nominale e fuqisë që prodhonin digat do të kompensohet me burime të reja të rinovueshme të energjisë dhe përmirësime të efiçencës, në mënyrë që të mos prodhohet ndonjë rritje e konsiderueshme në emetimet e gazeve serrë.

Projekti i heqjes së digës Klamath është një hap thelbësor përpara në mbrojtjen e lumenjve të kombit tonë – sistemin tonë të mbështetjes së jetës me ujë të freskët dhe të pastër. Kjo shtrirje me rrjedhje të lirë të lumit Klamath do të mbështesë më mirë fiset dhe komunitetet lokale që mbështeten në popullatat vendase të salmonit, të cilët po kërcënohen edhe më tej nga rritja e temperaturave. Megjithatë, shumë lumenj të tjerë në SHBA mbeten në krizë. Shekujt e ndotjes, industrializimit dhe ndërprerjeve nga digat i kanë humbur vitalitetin dhe qëndrueshmërinë e tyre. Vetëm një pjesë e 3 milionë miljeve të lumenjve në SHBA lejohen të rrjedhin natyrshëm. Qindra mijëra diga dhe barriera të tjera kanë një mbytje në lumenjtë në mbarë vendin.

Sigurisht, shumë diga ofrojnë përfitime të rëndësishme, nga prodhimi i hidrocentraleve deri te mbrojtja nga përmbytjet e deri te furnizimi me ujë. Por shumë diga e kanë tejkaluar dobinë e tyre, janë të vjetruara, në rrezik dështimi dhe nuk ofrojnë më përfitime për shoqërinë. Dhe digat mund të shkaktojnë dëm të konsiderueshëm. Ata krijojnë rezervuarë të ndenjur që çlirojnë metan, një gaz serrë 80 herë më i fuqishëm se dioksidi i karbonit. Strukturat gjithashtu mund të pengojnë migrimin e peshqve dhe kafshëve të egra dhe të shkatërrojnë habitatet ujore; kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë shkaku kryesor i zhdukjes së peshqve të ujërave të ëmbla. Shtatë diga në lumin Coosa në Alabama kanë shkaktuar zhdukjen e gati 40 llojeve të ujërave të ëmbla – duke e bërë atë një nga zhdukjet masive më të këqija të regjistruara në Amerikën e Veriut. Gjithashtu, popullatat dikur pjellore vendase të Bregut Lindor të salmonit të Atlantikut janë shkatërruar pothuajse, pjesërisht për shkak të digave që bllokojnë hyrjen në vendet e vezëve. Në Bregun Perëndimor, 29 për qind e popullatave të salmonit të Paqësorit Veriperëndimor dhe Kalifornisë janë zhdukur tani dhe një e treta e atyre që kanë mbetur janë renditur si të kërcënuar ose të rrezikuar sipas Aktit të Specieve të Rrezikuara.

Lista vazhdon. Digat mund të dëmtojnë vlerat kulturore indigjene dhe mënyrat e jetesës duke shkatërruar ushqimet tradicionale dhe peshkimin, si dhe duke përmbytur vendet e shenjta. Ato ndikojnë në masat kritike të cilësisë së ujit, duke përfshirë temperaturën dhe nivelet e oksigjenit. Digat e vjetruara mund të rrisin rreziqet për sigurinë publike pasi stuhitë dhe përmbytjet rriten me ndryshimet klimatike. Në të vërtetë, energjia nga digat e dëmshme të hidrocentraleve si ato në Klamath nuk mund të konsiderohet me të vërtetë e pastër apo e gjelbër, duke pasur parasysh emetimet e tyre në serra dhe shkatërrimin që ato shkaktojnë në cilësinë e salmonit dhe ujit.

Për fat të mirë, një lëvizje është duke u zhvilluar për heqjen e digave që kanë tejkaluar dobinë e tyre dhe për të rivendosur lumenjtë në kushte të shëndetshme e me rrjedhje të lirë. Më shumë se 1900 diga janë hequr në mbarë vendin që nga fillimi i viteve 1900, me më shumë se 800 diga të hequra në 10 vitet e fundit dhe më shumë se 50 të hequra vetëm vitin e kaluar. Presidenti Biden nënshkroi së fundmi Aktin e Investimeve në Infrastrukturë dhe Punësimit, i cili përfshin 2.4 miliardë dollarë për heqjen, rikonstruksionin dhe rehabilitimin e digave. Është e dukshme që ky investim është përfshirë në një projekt-ligj për infrastrukturën – një pranim se ndërsa digat janë një formë e dukshme e infrastrukturës, lumenjtë me rrjedhje të lirë janë gjithashtu infrastrukturë të rëndësishme.

Ky është një hap i parë inkurajues, por ligjvënësit nuk duhet të ndalen me kaq. Kongresi duhet të mbështesë Aktin e Digave të Shekullit 21 të prezantuar së fundmi, i cili, nëse nënshkruhet në ligj, do të sigurojë fonde dhe koordinim të ri për qeverinë dhe palët e interesuara të komunitetit për heqjen e digave, me pëlqimin e pronarit. Projektligji do të autorizojë gjithashtu financimin për rinovimin për të përmirësuar sigurinë dhe produktivitetin e hidrocentraleve. Kongresi dhe administrata Biden duhet gjithashtu t’i kushtojnë vëmendje rezolutës së qershorit 2021 të Kongresit Kombëtar të Indianëve Amerikanë, duke bërë thirrje për heqjen e katër digave federale në lumin Snake më të ulët të Paqësorit Veriperëndimor për të rikuperuar rrjedhat e rrezikuara të salmonit. Rezoluta vuri në dukje se “fati i shumë kombeve fisnore dhe salmonit veriperëndimor janë të ndërthurura”.

Heqja e digave dikur konsiderohej një ide radikale. Tani, ajo është përqafuar si një strategji thelbësore për rigjallërimin e infrastrukturës dhe ekonomisë sonë, dhe për adresimin e sfidave të ndërlidhura të ndryshimit të klimës, padrejtësisë dhe humbjes së biodiversitetit. Në një kohë kur lumenjtë anembanë globit po kalojnë në krizë, SHBA duhet të vazhdojë të jetë lider në mbrojtjen dhe restaurimin e tyre. Kur investojmë në lumenj të pastër dhe me rrjedhje të lirë, ne investojmë në mirëqenien tonë kolektive dhe të ardhmen tonë.